Βιβλιοπωλείο - Εκδόσεις ΑΔΟΥΛΩΤΗ ΜΑΝΗ - ΜΑΝΙΑΤΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ

ΜΑΝΙΑΤΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ

Πριν από ενάμιση χρόνο περίπου, στα πλαίσια της έκθεσης «Τουριστικό Πανόραμα 2003», το περιοδικό μας ανέλαβε την κατασκευή και οργάνωση του περιπτέρου της ΜΑΝΗΣ για τους δήμους Γυθείου και Ανατολικής Μάνης. Απέναντι ακριβώς από το δικό μας περίπτερο βρισκότανε ένα μικρό αλλά πολύ «ζεστό» περίπτερο με εκθέματα του ΔΗΜΟΥ ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ. Στα πλαίσια της καλής γειτονίας, συνδεθήκαμε με τους ανθρώπους του περιπτέρου και εκεί διαπιστώσαμε έκπληκτοι την μεγάλη σχέση που έχει ο Δήμος αυτός με τη Μάνη. Από την αρχή, ανάμεσα στα άλλα εκθέματα, η ματιά μας έπεσε σε ένα σχέδιο - χάρτη της παλαιάς Λαυρεωτικής που απεικόνιζε τους τότε συνοικισμούς, ανάμεσα στους οποίους υπήρχε και ο συνοικισμός «ΜΑΝΙΑΤΙΚΑ». Η θέληση να μάθουμε πολλά περισσότερα για τον τόπο εκείνο και τους Μανιάτες που έζησαν στο Λαύριο βρήκε πολύ καλή ανταπόκριση από τους έξοχους ανθρώπους (εκθέτες) του περιπτέρου, δηλ. τον Νίκο Βαφειάδη (υπάλληλο ΕΟΤ - πολύτιμο συνεργάτη του Δήμου) και την Μαρία Κατσούλη (η μητέρα της Γεωργοπούλου, από το χωριό Σμήνος -π. Αχουμάτου- του Δ. Δ. Κρήνης του Δήμου Γυθείου). Οι δύο αυτοί άνθρωποι, μαζί με τον σημερινό Αντιδήμαρχο Δημήτρη Δράκο (καταγωγής από τα Βελανίδια Λακωνίας) υπήρξανε οι άνθρωποι – αφορμή για το σημερινό μας άρθρο.

ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗ

Με τη διοικητική διαίρεση του Κλεισθένη δημιουργήθηκαν στην περιοχή της Λαυρεωτικής πέντε βασικοί δήμοι: Του Σουνίου, του Θορικού, της Αναγλύσσου, της Βήσας και της Αμφιτροπής. Η Λαυρεωτική είναι γνωστή για τις μεταλλευτικές εγκαταστάσεις της (στοές, εργαστήρια, καμίνους τήξεως μεταλλεύματος) αλλά και τα λατομεία στο Σούνιο (Αγριλέζα) και τον Θορικό (Στεφάνι). Το κέντρο του αρχαίου δήμου του Θορικού, βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλαγιά του λόφου Βελατούρι κάτω από την μυκηναϊκή ακρόπολη και τους θολωτούς τάφους. Γύρω από τον λόφο απλώνονται εύφορες πεδινές εκτάσεις και στα απέναντι υψώματα υπάρχουν μικρότεροι οικισμοί, αγροικίες, λατομεία.Εδώ επικεντρώθηκε η δραστηριότητα της εξόρυξης και επεξεργασίας του αργυρούχου μεταλλεύματος. Η μεταλλευτική δραστηριότητα ξεκινάει στα προϊστορικά χρόνια στο Θορικό και αναπτύσσεται τον 6ο αι. π.Χ. με τη συμβολή του Πεισίστρατου. Η αρχική εκμετάλλευση ήταν επιφανειακή, ενώ η αναζήτηση του αργυρούχου μολύβδου στα βαθύτερα στρώματα οδήγησε στη διάνοιξη των στοών εξορύξεως που φτάνουν σε βάθος και τα 120 μέτρα. Ο άργυρος του Λαυρίου, που εξαγόταν από τα μεταλλεύματα γαληνίτη και κερουσίτη, χρησιμοποιήθηκε στα αθηναϊκά νομίσματα, τα αττικά τετράδραχμα με τη γλαύκα ήδη από το δεύτερο μισό του 6ου αι. π.Χ. και για 500 περίπου χρόνια. Το πλεόνασμα χρησιμοποιήθηκε σε έργα μικροτεχνίας. Ο μόλυβδος που εξαγόταν από τα ίδια μεταλλεύματα χρησιμοποιήθηκε για σωλήνες, συνδέσμους λίθων και σπονδύλων κιόνων, σταθμά, βάρη, σφραγίδες, βλήματα κ.α. Κατά τους υπολογισμούς, στο Λαύριο εξήχθησαν 3.500 τόνοι αργύρου και 1.400.000 τόνοι μολύβδου.Το 1863 ο Ιταλός Ι. Β. Σερπιέρι, γνώστης των επιστημονικών εκθέσεων του Α. Κορδέλλα για την αξιοποίηση των αρχαίων σκουριών, έρχεται στο Λαύριο και το 1864 ιδρύει εταιρεία. Το 1865, ύστερα από τόσους αιώνες παράγεται πάλι στο Λαύριο αργυρούχος μόλυβδος και αποτελεί τη γενέθλιο χρονολογία του νεώτερου Λαυρίου. Το βιομηχανικό σφρίγος, αργότερα, της ελληνικής (1873) και της γαλλικής (1875) εταιρίας είχε δημιουργήσει την πολυάνθρωπο σφριγώσα πόλη του νεώτερου Λαυρίου που συγκέντρωνε το 1900 9.000 εργατικό προσωπικό. Η βοή της πόλης ακούγεται δυνατά. Ήχοι μηχανών, οι φωνές των ανθρώπων, Ελλήνων, Ιταλών και Ισπανών εργατών, κτύποι σφυριών, ο θόρυβος του τρένου στις ράγες, το σφύριγμά του αλλά και το σφύριγμα των πλοίων, η πλήθουσα αγορά, η μουσική από τις φιλαρμονικές που ακούστηκαν όχι μόνο στο αύριο αλλά και στο Παναθηναϊκό Στάδιο στην τελετή της πρώτης Ολυμπιάδας το 1896.
ΜΑΝΙΑΤΕΣ ΣΤΟ ΛΑΥΡΙΟ
Επιλεγμένα κείμενα από το άρθρο του Ελευθέριου Π. Αλεξάκη 
από τον Β τόμο ΑΡΕΣΚΟΥΣΑ του Πολιτιστικού Συλλόγου Βατίκων.
Σημαντικότατη υπήρξε, τουλάχιστον από το τέλος του 19ου ως τις αρχές του 20ού αιώνα, η μετανάστευση Λακώνων στη νεοϊδρυθείσα πόλη. Υπολογίζεται ότι σε κάποια στιγμή του περασμένου αιώνα οι Λάκωνες αποτελούσαν ένα μεγάλο, αν όχι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της πόλης, ώστε ήταν σε θέση να εκλέγουν δικούς τους δημάρχους. Άλλη ισχυρή απόδειξη για το μεγάλο αριθμό των Λακώνων στο Λαύριο είναι οι δύο συνοικίες της πόλης που ονομάζονται μέχρι σήμερα Μανιάτικα (από τους Μανιάτες) και Νεάπολη (από την ομώνυμη κωμόπολη της Επιδαύρου Λιμηράς).
Στην εργασία αυτή θα επιχειρήσω, με βάση τα στοιχεία που προέρχονται από τα δημοτολόγια και τα μητρώα του Δήμου Λαυρεωτικής. να δώσω μιαν εικόνα της μετανάστευσης των Λακώνων στη Λαυρεωτική. Τα στοιχεία μας θα συμπληρωθούν με προφορικές πληροφορίες που προέρχονται από συνεντεύξεις με Λάκωνες που ζουν στην πατρίδα τους (Λακωνία) αλλά και με εγκαταστημένους πριν από πολλά χρόνια στο Λαύριο.
Οι πληροφορίες μας από τα δημοτολόγια είναι σημαντικές και ξεπερνούν τα όρια ενός τυχαίου δείγματος, μας επιτρέπουν δε να σχηματίσουμε καθαρή εικόνα για τη γεωγραφική και κοινωνική (επαγγελματική) κίνηση του πληθυσμού μας και να καταλήξουμε σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα σχετικά με τους ιδιαίτερους τόπους καταγωγής των μεταναστών καθώς και τα επαγγέλματα που άσκησαν αυτοί στον τόπο εγκατάστασης τους.
Ο κύριος όγκος των Λακώνων μεταναστών στη Λαυρεωτική προερχόταν από τις δύο άκρες (χερσονήσους) της Λακωνίας, που ορίζονται από τις δύο οροσειρές του Ταϋγέτου και του Πάρνωνα και ακόμα ειδικότερα τα νοτιότερα άκρα αυτών των δύο χερσονήσων. Είναι δηλαδή οι τρεις επαρχίες, Γυθείου, Οιτύλου και Επιδαύρου Λιμηράς. Οι περιοχές αυτές άλλωστε αποτελούν και ενιαίο πολιτισμικά χώρο που διαμορφώθηκε στο πέρασμα των αιώνων". Οι λόγοι της μετανάστευσης είναι πολλοί:
1) Οι περιοχές ήταν οι πλέον πυκνοκατοικημένες της Λακωνίας αλλά και της Ελλάδας. Ιδιαίτερα οι νότιες περιοχές των επαρχιών Γυθείου και Οιτύλου (Μέσα Μάνη) γύρο) στα 1900 είχαν 103 κατοίκους ανά τετρ. χλμ. και τούτο παρά τα άγονα εδάφη τους και τη μικρή παραγωγικότητα τους. Οι περιοχές αυτές για λόγους ιστορικούς υπήρξαν επί Τουρκοκρατίας το καταφύγιο των υποδούλων. Σπουδαίο ρόλο έπαιξε σ' αυτό το ορεινό και δύσβατο έδαφος τους. που απέτρεψε την υποταγή τους στους Τούρκους. Κάπως μικρότερη ήταν η πυκνότητα του πληθυσμού στη χερσόνησο του Πάρνωνα. Σημειώνω ότι για τους λόγους αυτούς, η Λακωνία από πολύ ενωρίς, το 1870. είχε μεγάλο μεταναστευτικό κύμα προς την Αμερική και την Αυστραλία.
2) Ο αποκλειστικά γεωργοκτηνοτροφικός χαρακτήρας της οικονομίας τους. Μόνο στην επαρχία Επιδαύρου Λιμηράς οι κάτοικοι είχαν στραφεί πολύ ενωρίτερα και σε άλλες δραστηριότητες και απασχολήσεις, π.χ. τη θάλασσα (αλιεία, ναυτιλία). Ακόμα και το 1940. που πρέπει να θεωρηθεί προχωρημένη χρονολογία ως προς το θέμα που μας απασχολεί, ο δευτερογενής τομέας της οικονομίας (μεταποίηση, βιομηχανία κ.λπ.) και ο τριτογενής (εμπόριο, μεταφορές, υπηρεσίες) μόλις που έφταναν συνολικά το 1.1%. Εννοείται ότι ακόμα δεν υπήρχε καθόλου τουρισμός. Η γεωργία άλλωστε ήταν ελάχιστα αναπτυγμένη (μικρή παραγωγικότητα), με αποτέλεσμα πολύ χαμηλό κατά κεφαλή εισόδημα. Επρόκειτο ουσιαστικά για γεωργία αυτοσυντήρησης και οι λόγοι ήταν:
α) Οι ορεινές και βραχώδεις περιοχές και η απουσία σχεδόν εντελώς πεδινών εδαφών".
β) Ο πολυτεμαχισμός της γης και ο μικρός γεωργικός κλήρος.
γ) Το είδος των καλλιεργειών που είχε ως συνέπεια την υποαπασχόληση και το μικρό αριθμό ημερών εργασίας το χρόνο. Γι' αυτό το πλεονάζον εργατικό δυναμικό έπρεπε να μεταναστεύσει.
δ) Η ανύπαρκτη εκμηχάνιση και άρδευση.
ε) Η έλλειψη κεφαλαίων, ο χαμηλός εκχρηματισμός και η περιορισμένη εμπορευματοποίηση των παραγομένων προϊόντων.
στ) Η απουσία άλλων τεχνικών υποδομής, π.χ. του εξηλεκτρισμού.
3) Η ανάγκη εξεύρεσης χρημάτων για τον προικισμό κάποιας κόρης ή αδελφής. Την περίοδο αυτή παρατηρείται στην Ελλάδα έξαρση των προικοδοτήσεων, αύξηση των απαιτήσεων των γαμπρών στη γαμήλια αγορά, καθώς και εμφάνιση του θεσμού και σε περιοχές όπου δεν υπήρχε προηγουμένως, όπως η Μέσα Μάνη.
4) Τα χωριά των παραλίων είχαν συχνότερη θαλάσσια επικοινωνία με τον Πειραιά και από εκεί με το Λαύριο. Σημειώνω ότι η Γάλλο-Ιταλική Εταιρεία την περίοδο αυτή είχε φροντίσει να συνδέσει ατμοπλοϊκώς τον Πειραιά με το Λαύριο με δικό της ατμόπλοιο. Σημαντικό ρόλο εξάλλου έπαιξε και η κατασκευή, την ίδια περίοδο, της σιδηροδρομικής γραμμής που συνέδεε τον Πειραιά με το Λαύριο.
5) Για τους Μανιάτες μπορεί να προστεθεί ως λόγος μετανάστευσης η φυγή εξαιτίας κάποιας φονικής αντεκδίκησης (βεντέτας) και για τους Βατικιώτες (Επιδαυρίους) η εμπορία των αλιευμάτων τους. Στην πλειονότητα όμως επρόκειτο πάντοτε για κατοίκους αγροτικών περιοχών, οι οποίοι επεδίωκαν να βρουν εργασία ως βιομηχανικοί εργάτες στα εργοστάσια του Λαυρίου.
Αν και τα παλαιότερα δημοτολόγια δεν διασώθηκαν (υπάρχουν μόνο τα δημοτολόγια από το 1915 και ύστερα), οι πληροφορίες που διαθέτουμε για τους Λάκωνες που εγκαταστάθηκαν στο Λαύριο την τελευταία περίοδο μπορούν να επεκταθούν ως την τελευταία τριακονταετία του 19ου αιώνα. 
Υποθέτουμε εξάλλου ότι οι εγγραφές στα δημοτολόγια (μεταδημοτεύσεις) κατά κανόνα θα γίνονταν μετά από ένα ορισμένο χρονικό διάστημα εγκατάστασης και παραμονής στην πόλη. Πρέπει δηλ. να λάβουμε υπόψη μας ότι τα στοιχεία που μας δίνουν τα δημοτολόγια δεν είναι πιστή αντιγραφή ή απεικόνιση της πραγματικότητας, γιατί -όπως συνέβαινε μέχρι τελευταία πολλοί μετανάστες, παρόλο που ήσαν μόνιμοι κάτοικοι Λαυρίου για αρκετά χρόνια, δεν μετέφεραν ποτέ τα πολιτικά τους δικαιώματα στο Δήμο Λαυρεωτικής και επομένως δεν απέκτησαν ποτέ οικογενειακή μερίδα στα οικεία δημοτολόγια.
Το Λαύριο άλλωστε μέχρι το 1900, αν και αραιοκτισμένο ακόμα, είχε πάρει την οριστική μορφή του, με τις συνοικίες του: τα Εργαστήρια, τη Νεάπολη, τον Κυπριανό - Νυχτοχώρι κλπ., όπως φαίνεται από τον τοπογραφικό χάρτη που δημοσίευσε το 1895 ο Binder και αναδημοσίευσε σχεδόν αυτούσιο ο Ardaillon στο κλασικό βιβλίο του για το Λαύριο το 1897. Οι παλιές ξύλινες παράγκες και οι καλύβες είχαν πλέον αντικατασταθεί σε πολλές τοποθεσίες με πέτρινα κτήρια, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις είχαν χτιστεί και επιβλητικά νεοκλασικά κτήρια για το ανώτερο τεχνικό και διευθυντικό προσωπικό των εταιρειών καθώς και τους εκπροσώπους της πρόσφατα διαμορφωμένης αστικής και μικροαστικής τάξης της πόλης.
Γνωρίζουμε ότι οι μετανάστες έρχονταν συνήθως μόνοι τους. Αυτό προκύπτει και από προσωπικές συνεντεύξεις με Λάκωνες (Μανιάτες και Βατικιώτες) πληροφορητές, που έγιναν επιτοπίως (στη Λακωνία) στο διάστημα των ετών 1977-1978. Επρόκειτο κυρίως για νέους άνδρες. παντρεμένους ή ανύπαντρους, που εργάζονταν στα μεταλλεία και με αυτό τον τρόπο ενίσχυαν οικονομικά τις οικογένειες τους, οι οποίες συνέχιζαν να παραμένουν για ένα χρονικό διάστημα στην ιδιαίτερη πατρίδα τους. Μετανάστευαν όμως και ολόκληρες οικογένειες. Πολιτική της Εταιρείας άλλωστε ήταν να εγκαθίστανται στο Λαύριο και οι οικογένειες των εργαζομένων, ιδιαίτερα των τεχνιτών, για να έχουν αυτοί μεγαλύτερη απόδοση στην εργασία τους. Γενικά, όμως, οι οικογένειες των εργαζομένων εγκαθίσταντο στο Λαύριο. αφού προηγουμένως οι αρχηγοί προστάτες τους είχαν εξασφαλίσει αποδοτική εργασία ή είχαν φροντίσει να υπάρχει πρόσβαση σε κάποιον άλλον εργαζόμενο συγγενή, ο οποίος θα έπαιζε ρόλο προσώπου υποδοχής και θα ενεργούσε για την ανεύρεση εργασίας στο νέο μετανάστη.
Η μελέτη των επαγγελμάτων που άσκησαν οι Λάκωνες στο Λαύριο μπορεί να μας οδηγήσει σε χρήσιμα συμπεράσματα για τους οικονομικούς λόγους, αλλά και για τον τρόπο εγκατάστασης των μεταναστών στην περιοχή. Πρέπει να αναφέρω ότι στο παλιότερο δημοτολόγιο του 1915 δεν δηλώνεται το επάγγελμα του δημότη. Οι πληροφορίες για τα επαγγέλματα τvν μεταναστών αρχίζουν από το δημοτολόγιο του 1929. Προεκτείνονται όμως προς τα πίσω και για δημότες που έχουν γεννηθεί στη Λακωνία πριν από πενήντα χρόνια.
Παρατηρούμε ότι οι Μανιάτες που εγκαταστάθηκαν στο Λαύριο εργάζονται κατά κανόνα σε εξαρτημένη εργασία, κυρίως ως βιομηχανικοί εργάτες ή υπάλληλοι και εντελώς κατ' εξαίρεση ασκούν ελεύθερα επαγγέλματα. Ειδικότερα τα ποσοστά διαμορφώνονται: εργάτες 34%, υπάλληλοι (τεχνίτες και άλλοι) 43%, ελεύθεροι επαγγελματίες 17%. Σπανιότατα εξάλλου οι Μανιάτες παρουσιάζονται ως ναυτικοί ή αλιείς (3% και 3% αντίστοιχα). Σε μια περίπτωση ένας Μανιάτης γαμπρός δηλώνει εργάτης στην παλαιότερη καταγραφή και στη νεότερη, μετά το γάμο του, αλιεύς. Φαίνεται ότι ο πεθερός τον προσέλαβε στην επιχείρηση του ως συνεταίρο. Το συμπέρασμα που συνάγεται από αυτά τα δεδομένα είναι ότι οι παραπάνω πληθυσμοί ήταν βασικά αγροτικοί με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, που δεν διέθεταν τα οικονομικά μέσα για να οργανώσουν μια εμπορική ή άλλη επιχείρηση. Πιστεύω εξάλλου ότι δεν είχαν αυτοί, εκτός από τις οικονομικές δυνατότητες, ούτε την κατάλληλη νοοτροπία για να στραφούν σε επαγγέλματα ελεύθερα και ανεξάρτητα (εμπόριο κ.λπ.). Παρ' όλα αυτά τις δεκαετίες που ακολουθούν παρατηρείται μια έντονη κοινωνική και επαγγελματική κινητικότητα της ομάδας αυτής (πανεπιστημιακές σπουδές, μετακίνηση και εγκατάσταση στον Πειραιά, στην Αθήνα κ.λπ.).
Αν κύριος λόγος της μετανάστευσης των ανδρών στη Λαυρεωτική ήταν η ανεύρεση εργασίας, δεν συνέβαινε το ίδιο και με τις γυναίκες. Τα ποσοστά απασχόλησης των γυναικών σε διάφορες επαγγελματικές ασχολίες ήταν μηδαμινά έως ανύπαρκτα, περίπου 2%. Ούτε οι Μανιάτισσες ούτε οι Βατικιώτισσες εργάζονταν την περίοδο αυτή στη βιομηχανία ως εργάτριες ή υπάλληλοι, ούτε ασκούσαν ελεύθερα επαγγέλματα. Τούτο βρίσκεται σε απόλυτη σχέση με την παραδοσιακή, μικροαστική θα λέγαμε, νοοτροπία που ήθελε τη γυναίκα κλεισμένη στο σπίτι και να μην εργάζεται έξω. Η ύπαρξη τέτοιας νοοτροπίας στους πληθυσμούς αυτούς είναι για την περίοδο αυτή κάτι φυσικό, εφόσον επιπλέον οι άνθρωποι αυτοί κατάγονταν από αγροτικές περιοχές. Τότε και η νοοτροπία για την εργασία των γυναικών ήταν πολύ διαφορετική. Ήταν εξάλλου γενική η πίστη ότι μόνες γυναίκες δεν πρέπει να εγκαταλείπουν το πατρικό σπίτι ούτε να εργάζονται στο δευτερογενή ή τριτογενή τομέα. Οι γυναίκες άλλωστε ασκούσαν κυρίως την αγροτική εργασία και ήταν απαραίτητες στο χωριό, για να φροντίζουν τα ζώα και να καλλιεργούν τους αγρούς. Συνδέεται ακόμα και με το χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο των γυναικών, που δεν επέτρεπε σ αυτές να αναζητήσουν πιο ελαφρές και περισσότερο αξιοπρεπείς εργασίες ως υπάλληλοι σε κάποια δημόσια υπηρεσία ή στο δήμο. Σημειώνω πάντως ότι στο Λαύριο γυναίκες μεταναστών από άλλες περιοχές απασχολούνταν ευκαιριακά σε ελαφρές εξωτερικές εργασίες των Εταιρειών, π.χ. στο φόρτωμα και στη μεταφορά των σκουριών και των εκβολάδων.
Οι λόγοι επομένως της μετανάστευσης των γυναικών της Λακωνίας στο Λαύριο ήταν εντελώς διαφορετικοί. Το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών αυτών έρχονταν στο Λαύριο με τις οικογένειες τους, ήταν δηλ. ήδη παντρεμένες ή χήρες με τους γιους τους (φαίνεται από τα δημοτολόγια), ενώ ένα άλλο σημαντικό ποσοστό ερχόταν σε συγγενείς με σκοπό την αναζήτηση γαμπρού ή ενόψει ενός προσυμφωνημένου συνοικεσίου και γάμου. Λυτό βέβαια σε συνάρτηση με το γεγονός ότι στα αστικά κέντρα υπήρχαν πάντα περισσότεροι άνδρες.
Κλείνοντας, ο τρόπος σύναψης των συνοικεσίων μας διδάσκει πολλά για τον τρόπο μετανάστευσης αυτών των γυναικών. Μέχρι το 1960 οι δυο ομάδες (Μανιάτες και Βατικιώτες) ήταν πολύ αυστηρά ενδογαμικές, όπως άλλωστε και οι πληθυσμοί του Λαυρίου που προέρχονταν από τις άλλες περιοχές. Τούτο δεν σημαίνει απλώς ότι οι άνδρες αναζητούσαν νύφες στην ομάδα προέλευσης, π.χ. Μανιάτες ή Βατικιώτες. Αντίθετα, η ενδογαμία ήταν ακόμα πιο στενή και περιοριζόταν κατά κανόνα στο ίδιο χωριό ή κατ' εξαίρεση στα γειτονικά και πολύ κοντινά χωριά της περιοχής. Οι γάμοι δηλ. γίνονταν μεταξύ ήδη γνωστών οικογενειών ή εκείνων που είχαν ήδη κάποια συγγενική σχέση μακρινή βέβαια ή εξ αγχιστείας. Η τοπική ενδογαμία (ομοχθονία) έσπασε την τελευταία τριακονταετία (μετά το 1960). Για την οικογενειακή όμως οργάνωση και τις γαμήλιες πρακτικές των Λακώνων της Λαυρεωτικής ελπίζω να δώσω μια λεπτομερέστερη εικόνα σε μελλοντική εργασία μου.
ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΗΜΟΤΩΝ ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ ΓΕΝΝΗΘΕΝΤΩΝ ΣΤΗ ΜΑΝΗ 
Στον πίνακα γράφονται μόνο όσοι γεννήθηκαν στη Μάνη και μετέφεραν τα πολιτικά τους δικαιώματα στο Δήμο Λαυρεωτικής. Παραλείπονται δηλ. όσοι γεννήθηκαν στο Λαύριο, έστω και αν οι γονείς τους είχαν γεννηθεί στη Μάνη και όσοι δεν μετέφεραν ποτέ τα πολιτικά τους δικαιώματα στο Δήμο Λαυρεωτικής.

Επώνυμο	Όνομα	Πατρός	Μητρός	Τόπος γέν.	Χρόνος γέν.	Επάγγελμα
Αγριογιάννη	Αντωνία	Δημήτριος	Αγγελική	Κούνος	ΧΧ	ΧΧ
Αγριογιάννηη	Κυριακούλα	Δημήτριος	Αγγελική	Κούνος	ΧΧ	ΧΧ
Αγριογιάννη	Σταυρούλα χήρα Πανταζή Δερμάτη	Δημήτριος	Αγγελική	Κούνος	ΧΧ	ΧΧ
Αγριογιάννης	Γεώργιος	Δημήτριος	Αγγελική	Κούνος	ΧΧ	ΧΧ
Αγριογιάννης	Δημήτριος	Γεώργιος	Αντωνία	Κούνος	1923	ΧΧ
Αποστολάκη	Σοφλια σύζ. Μιχαήλ Χαρέα	Γεώργιος	Φωτεινή	Αλικα	1880	ΧΧ
Βαβούλη	Γεωργία σύζ. Κων/νου Παπαδόπουλου	Παναγιώτης	ΧΧ	Γύθειο	1902	Οικιακά
Βροτσάκος	Παναγιώτης	Δημήτριος	Σταματίνα	ΧΧ	1884	Εργάτης
Βρουτσάκου	Βασιλική σύζ. Μιχαήλ Τσίκλου	Ηλίας	ΧΧ	Πιόντες	1909	Οικιακά
Γαλάκος	Ιωάννης	Ηλίας	ΧΧ	Λάγια	1925	ΧΧ
Γαλάκος	Μιχαήλ	Ιωάννης	Καλλιόπη	Λάγια	1892	Παντοπ.
Γαλάκου	Ελένη σύζ. Νικολάου Μαρκομιχάλη	Μάρκος	Κυριακή	ΧΧ	1935	Οικιακά
Γεννηματάς	Γεννηματάς	Νικόλαος	Αικατερίνη	Κουτήφαρι	1864	Δικηγόρος
Γιατράκος	Ηλίας	Νικόλαος	Κυριακή	Λάγια	ΧΧ	ΧΧ
Γιατράκος	Κωνσταντίνος	Βασίλειος	Καλλιόπη	Λάγια	1907	Συντ. Β.Ν.
Γιατράκου	Καλλιόπη	Ιωάννης	ΧΧ	Λάγια	ΧΧ	Οικ.
Γιατράκου	Σταυρούλα σύζ. Δημητρίου Ευρενίου	Βασίλειος	Καλλιόπη	Λάγια	1926	Οικ.
Γιαννακουλάκος	Νικόλαος	Ιωάννης	Ολγα	Κούνος	1913	Εργάτης
Γιαννακουλάκου	Παναγιώτα	Νικόλαος	Παρασκευή	Κούνος	ΧΧ	Οικ.
Γιαννακουλάκου	Μάρθα	Νικόλαος	Παρασκευή	Κούνος	ΧΧ	Οικ.
Γιαννακουλάκου	Μαρίκα	Νικόλαος	Παρασκευή	Κούνος	ΧΧ	Οικ.
Γιαννακουλάκου	Όλγα	Νικόλαος	Παρασκευή	Κούνος	ΧΧ	Οικ.
Γιαννακουλάκου	Σταυρούλα	Ιωάννης	Όλγα	Κούνος	1911	Οικ.
Γιαννοπαπαδάκου	Μαρία σύζ. Μιχαήλ Χαχλάκου	Αντώνιος	Ειρήνη	Λάγια	ΧΧ	Οικ.
Γκίκουρη	Αδαμαντία	Ιωάννης	Καλλιόπη	Λάγια	1870	Οικ.
Γουλάκος	Παναγιώτης	Βασίλειος	Σταυρούλα	Μίνα	1905	Εστιάτωρ
Γρηγοράκη	Σταματίνα	Ηλίας	Καλλιόπη	Πάλυρος	1910	Οικ.
Δεκουλάκου	Αγγελική σύζ. Ιω. Κατσιβαρδά	Ηλίας	ΧΧ	Λάγια	1890	Οικ.
Δεμέστιχας	Γεώργιος	Παναγιώτης	Ποτίτσα	Γύθειο	1918	ΧΧ
Δικαιούλια	Αντωνία σύζ. Αντωνίου Καλκατζάκου	Δρακούλης	ΧΧ	Μουντανίστικα	1890	Οικ.
Δικαιούλια	Μαρούλα	Παναγιώτης	ΧΧ	Μουντανίστικα	1865	Οικ.
Δικαιούλια	Παρασκευή σύζ. Γεωργίου Χαμόδρακα	Ηλίας	Σταματίνα	Μουντανίστικα	ΧΧ	Οικ.
Δικαιούλιας	Θεόδωρος	Παναγιώτης	Μαρούλα	Μουντανίστικα	1895	ΧΧ
Δικαιούλιας	Ιωάννης	Παναγιώτης	Μαρούλα	Μουντανίστικα	1885	ΧΧ
Δικαιούλιας	Παναγιώτης	Δρακούλης	ΧΧ	Μουντανίστικα	1863	ΧΧ
Ζαρέας	Μιχαήλ	Ηλίας	Παναγιώτα	Οίτυλο	1885	ΧΧ
Θεοδωρακάκη	Θεώνη σύζ. Γρηγορίου Σκυλακάκη	Ιωάννης	Νίκη	Μπουλαριοί	ΧΧ	Οικ.
Καζαμίας	Παναγιώτης	Γεώργιος	Παναγιώτα	Λάγια	1895	Δ. Υπ.
Καλκάκος	Παναγιώτης	Νικόλαος	Παναγιώτα	Οχιά	ΧΧ	ΧΧ
Καλκάκου	Δήμητρα	Παναγιώτης	Αντωνία	Οχιά	ΧΧ	Οικ.
Καλκατζάκος	Αντώνιος	Γεώργιος	ΧΧ	Τσικαλιά	ΧΧ	Συντ.
Καλκατζάκου	Καλλιόπη	Ηλίας	Βενετία	ΧΧ	1897	Οικ.
Κανακάκη	Σταμάτα σύζ. Νικολάου Μητσικάκου	ΧΧ	ΧΧ	Κηπούλα	1895	Οικ.
Κανακάκης	Δημήτριος	Σπυρίδων	Κυριακούλα	Κηπούλα	ΧΧ	ΧΧ
Καπατή;	Παναγιώτα χήρα Χαρ. Μάνου	Γεώργιος	Διαμάντω	Κούνος	ΧΧ	Οικ.
Καπετανάκη	Ελένη χήρα Αιμιλίου Δαβία	Λεωνίδας	Μαριγώ	Αρεόπολη	1890	Οικ.
Καπετανάκη	Ελισάβετ σύζ. Καστριώτη	Λεωνίδας	Μαριγώ	Αρεόπολη	ΧΧ	Οικ.
Καραπατά	Γεωργία ά σύζ. Ιωάννου Σωτηράκου	ΧΧ	ΧΧ	Λάγια	1890	Οικ.
Κάρλης	Γρηγόριος	Παναγιώτης	Μαρία	Λάγια	1889	Εργάτης
Κάρλης	Μιχαήλ	Παναγιώτης	Πασχαλία	Λάγια	1902	Ιδ. Υπ.
Κατσουλιέρης	Δημήτριος	Γρηγόριος	ΧΧ	Αρεόπολη	1875	ΧΧ
Καφουρέας	Δημήτριος	Ευστράτιος	Μαρία	Πύργος Λεύκτρου	ΧΧ	ΧΧ
Κεκάκος	Αθανάσιος	Ιωάννης	Ααναστασία	Κηπούλα	ΧΧ	ΧΧ
Κεκάκου	Παρασκευή	Δ.	ΧΧ	Κηπούλα	ΧΧ	Οικ.
Κελεσάκος	Νικόλαος	Μιχαήλ	Μαρία	Κελεφά	ΧΧ	ΧΧ
Κουβάτσος	Γεώργιος	Λεωνίδας	Παναγιώτα	Σκουτάρι	1864	ΧΧ
Κουβελόγιαννη	Ουρανία σύζ. Κων/νου Γιατράκου	Παναγιώτης	Πηνελόπη	Πορτοκάγιο	ΧΧ	Οικ.
Κούκουρα	Αγγελική σύζ. Δημητρίου Αγριογιάννη	Νικόλαος	Σταυρούλα	Κούνος	1922	Οικ.
Κούκουρας	Κυριάκος	Μιχαήλ	Αφροδίτη	Κούνος	1904	Εμπορος
Κούκουρας	Μιχαήλ	Κυριακούλης	Σταυρούλα	Κούνος	1877	Οπωροπ.
Κουκουλομάτη	Ευαγγελία σύζ. Ευαγγέλου Τσακιράκη	Σωτήριος	ΧΧ	Μυρσίνη	1917	Οικ.
Κουρτάκης	Διονύσιος	Δημήτριος	Ειρήνη	Αρεόπολη	ΧΧ	ΧΧ
Κουτράκος	Βασίλειος	Σπυρίδων	Αναστασία	Καρβελά	1885	Εργάτης
Κοφινάκος	Παναγιώτης	Νικόλαος	Ευγενία	Οχιά	1887	ΧΧ
Κριελής	Μιχαήλ	Γεώργιος	Μαρία	Κούνος	1902	Εεργάτης
Κυβέλος	Γεώργιος	Αντώνιος	Αικατερίνη	Δελήμπαλη	ΧΧ	ΧΧ
Κυβέλος	Παναγιώτης	Αντώνιος	Ζωή	Δελήπμαλη	ΧΧ	ΧΧ
Κυρίμης	Ιωάννης	Αναστάσιος	Σταματική	Επισκοπή	ΧΧ	ΧΧ
Λαγωνίκα	Αρχόντω σύζ. Θεοδώρου Σαλίχου	Γεώργιος	Καλλιόπη	Αλικα	ΧΧ	Οικ.
Λέκας	Μιχαήλ	Κων/νος	Παναγιώτα	Χάραξ	1877	Παντοπ.
Λεοντοκανάκης	Πέτρος	Γεώργιος	Αικατερίνη	Αρεόπολη	1865	Μηχαν.
Λιακάκος	Πέτρος	Ηλίας	Ειρήνη	Αλικα	ΧΧ	ΧΧ
Λουκάκος	Βασίλειος	Κυριάκος	Καλλιόπη	Τσικαλιά	ΧΧ	ΧΧ
Λουκάκος	Γεώργιος	Βασίλειος	Σοφία	Τσικαλιά	ΧΧ	ΧΧ
Λουκάκος	Ιωάννης	Βασίλειος	Σοφία	Τσικαλιά	ΧΧ	ΧΧ
Λουκάκος	Παναγιώτης	Βασίλειος	Σοφία	Τσικαλιά	ΧΧ	ΧΧ
Λουκάκου	Αγγελική	Πέτρος	Ευγενία	Αρεόπολη	1872	Μαία
Λουκάκου	Καλλιόπη	Βασίλειος	Σοφία	Τσικαλιά	ΧΧ	ΧΧ
Λυμπέρη	Παναγιώτα	Ιωάννης	Μαργαρώ	Κίττα	ΧΧ	ΧΧ
Μαντούβαλου	Ελένη β σύζ. Παναγιώτη Λιάρου	Μιχαήλ	Αναστασία	Κίττα	1920	Οικ.
Μαντούβαλου	Μαρίνα σύζ. Βερίκη	Δικαίος	Κυριακή	Κίττα	1902	Οικ.
Μανωλάκου	Ευγενία σύζ. Γεωργίου Κυβέλου	Ιωάννης	Καλλιόπη	Δελήμπαλη	ΧΧ	Οικ.
Μαριόλης	Γεώργιος	Δικαίος	Κυριακή	Κούνος	1908	Ναυτ.
Μαριόλης	Πέτρος	Ιωάννης	Σταματίνα	Δρυ	ΧΧ	ΧΧ
Μαρκομιχάλης	Δημήτριος	Νικόλαος	Κυριακή	Πιόντες	1891	Λιμεν.
Μαρκομιχάλης	Παναγιώτης	Ιωάννης	Σταματίνα	Δρυ	ΧΧ	Σταθμ.
Ματζαρέα	Σταυρούλα σύζ. Ιωάννου Πετεινάρη	Γεώργιος	Παναγιώτα	Τρικότσοβα	ΧΧ	Οικ.
Μαυροβουνιώτης	Θεόδωρος	Ιωάννης	Μαρία	Μαυροβούνι	ΧΧ	ΧΧ
Μαυροειδή	Καλλιόπη σύζ. Σπυρίδωνος Σουκαρά	Σταύρος	ΧΧ	Καρδαμύλη	ΧΧ	Οικ.
Μελιγκώνης	Βασίλειος	Πέτρος	Παναγιώτα	Οίτυλο	ΧΧ	ΧΧ
Μηνιοράκος	Ηλίας	Κυριακούλης	Πηνελόπη	Βαχός	ΧΧ	ΧΧ
Μητσικάκος	Αντώνιος	Νικόλαος	Σταμάτα	Κηπούλα	1934	Τεχν.
Μητσικάκος	Δημήτριος	Νικόλαος	Σταμάτα	Κούνος	1924	ΧΧ
Μητσικάκος	Νικόλαος	Δημήτριος	Διαμάντω	Κούνος	1889	Φύλαξ
Μητσικάκου	Μαρία χήρα Ιωάννου κανακάκη	ΧΧ	ΧΧ	Κηπούλα	1892	Οικ.
Μιχελόγγονα	Σταματίνα	Παναγιώτης	ΧΧ	ΧΧ	1877	Οικ.
Μιχελόγγονας	Κυριακούλης	Ιωάννης	Κυριακή	Βάθεια	1887	Εργ.
Μιχελόγγονας	Κυριάκος	Παναγιώτης	Σταματίνα	ΧΧ	1890	Στ. Αυτοκ.
Μπαϊρλή	Ειρήνη σύζ. Βασιλείου Μελιγκώνη	Πιέρρος	Ελένη	Οίτυλο	ΧΧ	Οικ.
Μπουραζάνη	Φωτεινή σύζ. Παναγιώτη Τσίκλου	Αθανάσιος	ΧΧ	Κίττα	1902	Οικ.
Μπουτέα	Ελένη σύζ. Δρακούλη Νταϊφά	Δημήτριος	Μαρία	Κουτήφαρι	ΧΧ	Οικ.
Μωράκος	Σωτήριος	Θεόδωρος	Αντωνία	Σκουτάρι	ΧΧ	ΧΧ
Νικολινάκος	Γεώργιος	Μιχαήλ	Μαρία	ΧΧ	1863	Ιερ.
Νικολινάκος	Δικαίος	Γεώργιος	Παρασκευή	Κηπούλα	ΧΧ	ΧΧ
Νταϊφάς	Δρακούλης	Ιωάννης	Παναγιώτα	Κηπούλα	ΧΧ	ΧΧ
Παναγάκου	Ευστρατία	Παναγιώτης	ΧΧ	Κότρωνας;	1926	Οικ.
Παναγιωτάκος ή Δημακάκος	Γεώργιος	Θεόδωρος	Ναρία	Καφχιόνα	ΧΧ	ΧΧ
Παναγιωτάκος ή Δημακάκος	Θεόδωρος	Δημήτριος	Ελένη	Καφχιόνα	ΧΧ	ΧΧ
Παναγιωτάκος ή Δημακάκος	Παναγιώτης	Θεόδωρος	Μαρία	Καφχιόνα	ΧΧ	ΧΧ
Παναγιωτάκος ή Δημακάκος	Πέτρος	Θεόδωρος	Μαρία	Καφχιόνα	ΧΧ	ΧΧ
Παναγιωτάκος ή Δημακάκος	Σταύρος	Θεόδωρος	Μαρία	Καφχιόνα	ΧΧ	ΧΧ
Παναγιωτάκου ή Δημακάκου	Αρχόντω	Θεόδωρος	Μαρία	Καφχιόνα	ΧΧ	Οικ.
Παναγιωτάκου ή Δημακάκου	Μηλιά	Θεόδωρος	Μαρία	Καφχιόνα	ΧΧ	Οικ.
Πανουτσοπούλου	Ευγενία σύζ. Ευαγγέλου Βουρλάκου	Κωνσταντίνος	ΧΧ	Γύθειο	1894	Οικ.
Παπαδάκη	Αγγελική σύζ. Θεοδώρου Ψαρογιάννη ή Νικολόπουλου	Σπυρίδων	ΧΧ	Μπουλαριοί	ΧΧ	Οικ.
Παπαδοδήμου	Σοφία σύζ. Βασιλείου Λουκάκου	Δικαίος	ΧΧ	Τσικαλιά	ΧΧ	Οικ.
Παπαδόπουλος	Γεώργιος	Νικόλαος	ΧΧ	Δυρός	ΧΧ	ΧΧ
Παυλάκου	Γεωργία σύζ. Παπαδόπουλου	Παναγιώτης	Σταματούλα	Γύθειο	1902	Οικ.
Περιμένη	Αρετή σύζ. Σαλίχου	Πέτρος	Ελένη	Αλικα	ΧΧ	Οικ.
Πολυμενάκος	Θεόδωρος	Ιωάννης	Αννα	Δρυ	ΧΧ	ΧΧ
Πολυμενάκος	Χρήστος	Δημήτριος	Αγγελική	Οίτυλο	ΧΧ	ΧΧ
Ροζέα	Αντωνία σύζ. Παναγιώτη Καλκάκου	Γεώργιος	Αναστασία	Πλάτσα	ΧΧ	Οικ.
Σακελαρίου	Παναγιώτα σύζ. Ανδρέα Φραγκέα	Ηλίας	ΧΧ	Αρεόπολη	ΧΧ	Οικ.
Σαλίχος	Θεόδωρος	Αναγνώστης	Μαρία	Τσικαλιά	ΧΧ	ΧΧ
Σαλίχος	Πέτρος	Αναγνώστης	Μαρία	ΧΧ	1871	Εργ.
Σαλίχος	Πέτρος	Θεόδωρος	Αρχόντω	Τσικαλιά	ΧΧ	ΧΧ
Σολωμονάκης	Γρήγόριος	Δημήτριος	ΧΧ	Δρυ	1878	ΧΧ
Σουκαράς	Σπυρίδων	Γεώργιος	ΧΧ	Σταυρί	1877	Φύλαξ
Στεφανή	Παρασκευή σύζ. Νικολάου Γιαννακουλάκου	ΧΧ	ΧΧ	Λάγια	1915	Οικ.
Σκυλακάκης	Γεώργιος	Θεόδωρος	Παναγιώτα	Κίττα	ΧΧ	ΧΧ
Σκυλακάκης	Γρηγόριος	Δημήτριος	Σταυρούλα	Δρυ	ΧΧ	ΧΧ
Σωτηράκος	Ιωάννης	Κωνσταντίνος	Παναγιώτα	Λάγια	1885	Συντ. Ενωμ.
Τζανετάκης	Ευάγγελος	Αλέξανδρος	Ευαγγελία	ΧΧ	1926	Εργ.
Τζανετάκης	Μιχαήλ	Νικόλαος	Αναστασία	Κελεφά	1909	Ιδ. Υπ.
Τζανετάκης	Νικόλαος	Μιχαήλ	Παναγιώτα	Κελεφά	1886	Μηχανοδ.
Τζωρτζάκης	Αγαθοκλής	Δημήτριος	Ειρήνη	Κελεφά	1902	ΧΧ
Τσίκλος	Γρηγόριος	Μιχαήλ	Μαρία	Λάγια	1878	Εργ.
Τσίκλος	Μιχαήλ	Γρηγόριος	Ελένη	Πιόντες	1905	Συνταξ.
Τσίκλος	Παναγιώτης	Μιχαήλ	Μαρία	Λάγια	1889	Εργ.
Τσίκλου	Ελένη σύζ. Γεωργίου Βικελή	Σωτήριος	ΧΧ	Λάγια	1936	Οικ.
Τσίκλου	Ζωή σύζ. Δημητρίου Μαρκομιχάλη	Ιωάννης	Παναγιώτα	Πιόντες	1901	Οικ.
Τσίκλου	Μάρθα σύζ. Μιχαήλ Καρλή	Δημήτριος	Μαρίτσα	Λάγια	1910	Οικ.
Τσίκλου	Μάρθα σύζ. Σωτηρίου Μωράκου	Ηλίας	Σταμάτα	Λάγια	ΧΧ	Οικ.
Τσίκλου	Σταυρούλα σύζ. Γάσπαρη Μαμά	Δημήτριος	Μαριγώ	Πιόντες	1912	Οικ.
Τσίκλου	Σταυρούλα σύζ. Δ. Πασχάλη	Σωτήριος	ΧΧ	Λάγια	1926	Οικ.
Φραγκέας	Ανδρέας	Κ.	Σταθούλα	Λαγκάδα	ΧΧ	Εργ.
Χαμόδρακα	Σταματούλα	Γεώργιος	Παρασκευή	Μουντανίστικα	ΧΧ	Οικ.
Χαμόδρακας	Γεώργιος	Αριστείδης	Κυριακούλα	Κίττα	ΧΧ	ΧΧ
Χαμόδρακας	Δημήτριος	Αριστείδης		Κίττα	ΧΧ	ΧΧ
Χαχλάκος	Αντώνιος	Μιχαήλ	ΧΧ	Κ. Χώρα	ΧΧ	Εργ.
Χαχλάκος	Ιωάννης	Μιχαήλ	Μαρία	Κ. Χώρα	ΧΧ	ΧΧ
Χαχλάκος	Μιχαήλ	Αντώνιος	Μαρία	Κ. Χώρα	ΧΧ	ΧΧ.
Χαχλάκος	Νικόλαος	Μιχαήλ	Μαρία	Κ. Χώρα	ΧΧ	ΧΧ
Χαχλάκου	Ειρήνη	Μιχαήλ	Μαρία	Κ. Χώρα	ΧΧ	Οικ.
Χαχλάκου	Καλλιόπη σύζ. Σταύρου Γκιτάκου	Αντώνιος	Μαρία	Βάθεια	1880	Οικ.
Χαχλάκου	Κυριακούλα	Μιχαήλ	Μαρία	Κ. Χώρα	ΧΧ	Οικ.

του Ανάργυρου Γ. Κουτσιλιέρη, δ.Φ. (φιλολόγου - ιστορικού συγγραφέα)
Ο Πετρούνιας είναι κλάδος της πατριάς των Πηλοκωκιάνων της Λάγιας. Ο Γιάννης, στο θάνατο του οποίου ελέχθη το μοιρολόι είχε παντρευτεί κόρη Σιδέρη από τα Δημαρίστικα, και είχε εγκάρδιες σχέσεις με τα πεθερικά του.
τη νύχτας και της ημερός 
εμείς δε ζ' είχαμε γαμπρό 
παρά Σιδέρη φυσικό¹.
- Πρόσεχο γλώσσα βρωμερή 
και άλλους μη δυσαρεστείς, 
γιατί ζε βγάνου συρριζίς. 
Λάβετε λίγ' υπομονή 
και οι δικοί και οι γιοχτροί², 
εγώ δεν κλαίου' περήφανα³,
δε θεού καπρικιαρίσματα.
Το λέου τ' εγίνησα κακοί
το λέου τ' εγκληματήσασι
το λίγο μου πεθερικό
κι ο άτυχο μου σύντροφος,
που δεν ήτανε άξιοι,
να ζάς ε χιούνους νερό
κι όχι να κάμουσι κακό
στο Ρούσικο Βασίλεο⁴.
Το ξέρετε πολύ καλά
απ' αρχή κι από παλαιά
δεν είχαμε διδόμενα
με τα Πηλοκωτσόγγονα.
Μ' ανάθεμα το Σατανά,
πο 'ργάζεται και εισχωρά
κι ανακατεύει το ντουνιά
κι αδέρφχια που 'νιαι γκαριδιακά⁵.
Ο Γιάννης, που ήτα γνωστικός
με λόγο και φιλότιμο,
όντ' αναπόιδασ' ο καιρός,
έκοψε και τα ιδιάβατα
κατά τα Δημαρίστικα⁶.
^2. Μεταξύ των παρευρισκομένων στο θρήνο ευρίσκονται άνθρωποι των Σιδεριάνων (δικοί) αλλά και Πετρουνιάνοι βέβαια και Γιατριάνοι, που κάποτε έγιναν εχθροί λόγω του φόνου του Γιατράκου.
^3. «δεν κλαίου περήφανα» με το μοιρολόι μου δεν πρόκειται να χαρακτηρίσω το φόνο του Γιατράκου παλληκαριά των Σιδεριάνων και να προκαλέσω αντιδράσεις (καπρικιαρίσματα) από μοιρολογίστρες Πηλοκωκιάνιζες. 
^4. Απηχήσεις από τον Αγαθάγγελο για το ξανθό γένος την κραταιά Ρωσική Αυτοκρατορία με την οποίαν παρομοιάζει την ισχυρή πατριά των ΙΙηλοκωκιάνων.
^5. Το φόνο του Γιατράκου αποδίδει σε σατανική επενέργεια. Χωρίς αυτήν οι Σιδεριάνοι δεν τολμούσαν να κάνουν κακό στην πανίσχυρη πατριά των Πηλοκωκιάνων με την οποίαν άλλως τε είχαν αδελφικούς δεσμούς.
^6. Όταν οι Σιδεριάνοι έγιναν εχθροί με τους Πηλοκωκιάνους ο Γιάννης γνήσιος Μανιάτης και φιλότιμος έπαψε τις επισκέψεις στα πεθερικά του και δεν ξαναπήγε στο χωριό τους το Δημαρίστικα, γιατί αυτό επέβαλαν τα ήθη της Μάνης.
και τράπεζα βασιλικιά,
όπου ν' αγιάσει ο κύρη ζου
κ' η μάννα που ζ' εγέννησε.
Εζούνοσου το δησανρό
κ' έβγαινες μεταβατικό.
δάνειζες τη φτωχολογιά
όλο φλουρί και μάλαμα.
Η σκούνα μας αναχωρά,
με δίχως να 'χει συρμαγιά,
φεύγει μ' ενάντιον καιρό
και βάνει τα πανιά σταυρό²-
Αγροίκα Λαζαρόνυφη,
άιντε να πάεις το Λαύριο
στο Αϊ Θόδωρο να μπεις, 
τον πρώη³ Δήμαρχο να βρεις 
πες του αν άφηκε χαρτί, 
να τρέχ' η Λαζαρόνυφη 
σε θάλασσες και σε στειριά 
και στου Λεβάντε τα νησιά⁴, 
πες του ζυγώνει εκλογή, 
κάρπη να βάλομε κ' εμείς. 
Ηταν αστάκυα τη γενιάς⁵ 
εμένα οι γι αθρώποι μου, 
μα τώρα καταντήσασι 
όλο κοπρέα και φουσκί 
κι όγοιος μπορεί τουςε πατεί 
κι αν κάμει ποταμοσουρμό, 
θαν τουςε πάρει ο ποταμός, 
Μ' άλλος δε φταίει τίποτα 
ο Λυκουργιάνικος γαμπρός 
και ο Χρυσοσυμπέθερος.
² Αποκαλεί τη νεκρή, σκούνα που φεύγει με φουρτούνα χωρίς το αναγκαίο για την ευστάθειά της έρμα.
³ Κατά πληροφορία του Πετρούνια πρόκειται για τον Παπαδόγγονα, που σκοτώθηκε και ετάφη στο Λαύριο, όπου ζούσαν πολλοί Μανιάτες.
⁴ Εννοεί κυρίως τη Ζάκυνθο, όπου πολλοί Μανιάτες ήσαν εγκατεστημένοι.
⁵. Αστάκυα τη γενιάς, δηλαδή εξέχοντες μεταξύ των μελών της πατριάς.

Η μεγάλη ζήτηση εργατικών χεριών στις μεταλλευτικές βιομηχανίες του Λαυρίου και η διαμόρφωση του βιομηχανικού αστικού κέντρου είχαν ως αποτέλεσμα η εσωτερική μετανάστευση, η οποία έτσι και αλλιώς την περίοδο εκείνη βρισκόταν σε εξέλιξη, να προσελκύσει στη Λαυρεωτική μεγάλο αριθμό κατοίκων των αγροτικών περιοχών, που αναζητούσαν εργασία. Την περίοδο αυτή. με εξαίρεση την Αθήνα και τον Πειραιά, στο Στερεοελλαδικό χώρο δεν υπήρχαν άλλες βιομηχανικές πόλεις. Στο Λαύριο, με την ίδρυση και το στήσιμο των βιομηχανικών μονάδων που ανέφερα, συρρέουν μετανάστες από πολλές περιοχές της Ελλάδας: νησιά του Αιγαίου, Ήπειρο, Πελοπόννησο κ.ά., και από το εξωτερικό, π.χ. Ισπανοί μεταλλουργοί από την Καρθαγένη".

Ο τρόπος μετανάστευσης και εγκατάστασης καθώς και οι όροι ζωής που συνάντησαν οι Λάκωνες στο Λαύριο θα μας απασχολήσουν παρακάτω.

Μανιάτικα μοιρολόγια στο Λαύριο!

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΠΕΤΡΟΥΝΙΑ

Στο Λαύριο, όπου δουλεύανε οι Μανιάτες στα μεταλλεία, κάποιος Σιδέρης σκότωσε Γιατράκο, που ανήκει και αυτός στην πατριά των Πηλοκωκιάνων. Ο Πετρούνιας ακολουθών τα ήθη της Μάνης διέκοψε αμέσως σχέσεις με τα πεθερικά του, που έγιναν εχθροί των Πηλοκωκιάνων. Το μοιρολόι παραδίδεται έτσι:

Ε ντουλαπάκι μου κρυφό,

¹. Οι πρώτοι τέσσεροι στίχοι, που λέγονται, από γυναίκα της οικογενείας Σιδέρη.έχουν αυτό το νόημα. «Σου εμπιστευόμασταν τα πάντα, γιατί σε αισθανόμασταν περισσότερο Σιδέρη παρά γαμπρό μας Πετρούνια». Αυτά δεν ήταν κολακευτικά για τον νεκρόν Πετρούνια, γιατί μπορούσαν να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι. βρισκότανε πιο κοντά στο πεθερικό του παρά στο σόι του, πράγμα προσβλητικό για καλόν Μανιάτη. Για να διασκεδάσει ανεπίτρεπτη παρανόηση, γεροντότςρη Σιδεριάνιξα παίρνει βίαια το μοιρολόι και εκθέτει αυτά που ακολουθούν.

Η ΛΑΖΑΡΟΝΥΦΗ

Λαζαρόνυφη λέγεται, γιατί ο πεθερός της είχε το όνομα Λάζαρος. Λέγεται Λαζαρόνυφη και κάθε σύζυγος ανθρώπου που ανήκει στην οικογένεια Λαζαράκου ως συνώνυμο του συνηθέστερου Λαζαριάνιζα.

Το περιεχόμενο του μοιρολογιού οδηγεί στο συμπέρασμα ότι θρηνούσα και θρηνουμένη ανήκουν στην ίδια πατριά, ίσως αδελφές και ο πρώην δήμαρχος στενός συγγενής τους. Ο Λυκουριάνικος γαμπρός συνδέεται με πράξη, που οδήγησε την πατριά της θρηνούσης σε ταπείνωση. Υπενθυμίζουμε ότι η Μανιάτισσα και μετά το γάμο της ανήκει στην πατριά του πατέρα της από την οποίαν και δια βίου προστατεύεται. Αμείωτο διατηρείται το ενδιαφέρον της για την υλική και ηθική δύναμη της πατριάς της.

Μωρή καμπάνα ρουσικιά¹

¹ Καμπάνες εκκλησιών της Μάνης προήρχοντο από τη Ρωσία, συνήθης προσφορές. Η μοιρολογίστρα επαινεί τη νεκρή αποκαλώντας την καμπάνα ρουσικιά για τις ικανότητές της στη σύνθεση και έκφραση μοιρολογιών και τράπεζα βασιλικιά για την οικονομική ευρωστία τον σπιτιού της.

Πηγή : Εκδόσεις Αδούλωτη Μάνη