Οι Καλικάντζαροι στην παράδοση της Μάνης
-------------------------------------------------------
(κατά τον Mεσσήνιο λαογράφο Νικ.Πολίτη)
-
Το Δωδεκαήμερο, από τα Χριστούγεννα ως την παραμονή των Φώτων, σ’ ολόκληρη την Ελλάδα, πιστεύουν πως βγαίνουν οι Καλικάντζαροι. Όπως τους φαντάζεται ο λαός, είναι «μαυριδεροί με κόκκινα μάτια, με τρίχινα πόδια, με χέρια σαν της μαϊμούς κι έχουν όλο το κορμί τους τριχωτό. Έρχονται τα δωδεκαήμερα και μπαίνουν στα σπίτια.
Τους αρέσουν οι τηγανίτες και τ’ αϊ-βασιλιάτικα γλυκά.
Όλο το Δωδεκαήμερο και ως την παραμονή των Θεοφανείων, σε πολλές περιοχές ανάβουν φωτιές. Σ’ άλλους τόπους διατηρούν αναμμένο δαυλό στη γωνιά, για να φύγουν οι Καλικάντζαροι…
-
Όπως αναφέρει ο Mεσσήνιος λαογράφος Νικόλαος Πολίτης (Γιαννιτσάνικα/ Καλαμάτα, 3 Μαρτ 1852 - Αθήνα, 12 Ιαν. 1921) στο βιβλίο του «Μελέται περί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού: Παραδόσεις-Μέρος Β’» αλλά και στην περισπούδαστη πραγματεία του «Οι Καλικάντζαροι» ο λαός έχει τη γνώμη ότι η συνήθεια να μασκαρεύονται από τα Χριστούγεννα ως τα Φώτα «παρέχε το ενδιαφέρον εις την φαντασίαν του λαού να πλάσει τους Καλικάντζαρους. Ο τρόπος ον ενέπνεον εις τα παιδιά μεν πάντοτε, πολλάκις δε εις τους ενήλικας, προσέδιδε δαιμονιώδη φύσιν εις τους οχληρούς και ταραχώδεις εκείνους πανηγυριστάς των Καλανδών, μέχρις ότου παντελώς συνέχισε και αφομοίωσεν αυτούς προς τα παντοία δείγματα των δεισιδαιμόνων παραστάσεων».
Ο Ν. Πολίτης μας πληροφορεί ακόμα, πως οι άνθρωποι πίστευαν ότι οι Καλικάντζαροι είναι βρικόλακες Ατσιγγάνων. Έτσι εξηγείται και η ονομασία τους. Το πρώτο συνθετικό «Κάλι» είναι ονομασία Ατσιγγάνων. Το δεύτερο συνθετικό είναι ονομασία των Ατσιγγάνων της Αιγύπτου, που ήρθαν στην Ελλάδα τον 14ο αιώνα. Ονομάζονταν «Γαντζάροι». Οι Καλι-Γαντζάροι έγιναν Καλι-Καντζάροι με αφομοίωση, που άλλαξε το Καλίγι σε Καλίκι.
-
Η παράδοση στη Μάνη
Οι παραδόσεις της Μάνης αναφέρονται και στους καλικάντζαρους.... οι οποίοι είναι γνωστοί με διάφορα ονόματα όπως Καλικάτζαροι, Λυκοκάτζαροι, Τσιλικρωτά, Παρωρίτες (Αρορίτες)...
Είναι μικρά μαύρα πλάσματα, στο μέγεθος ποντικιού.Έχουν κέρατα, τριχωτά τραγίσια πόδια και ουρά. Είναι ιδιαίτερα παιχνιδιάριδες και κακοί. Η περιγραφή τους παραπέμπει στους σάτυρους ή στον θεό Πάνα (πιθανό να υπάρχει σχέση ανάμεσα στους μύθους).
Δεν είναι ικανά να κάνουν μεγάλο κακό στον άνθρωπο ...όμως τους αρέσουν οι αταξίες και η δημιουργία προβλημάτων στους ανθρώπους, χάρη στα οποία διασκεδάζουν.
Σύμφωνα με την παράδοση από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι τα Θεοφάνεια, βγαίνουν μέσα από τις τρύπες πού είναι χωμένοι και κοιμούνται, για να πειράξουν τους ανθρώπους (ιδιαίτερα τα παιδιά και τους γέρους) και να κάνουν ζημιές.
● Στην περιοχή της Ανδρούβιτσας (Δυτική Μάνη) τους ονομάζουν Τσιλικρωτά. Το όνομα αυτό πηγάζει από τη λέξη τσελίκι ή τσιλίκι (χάλυβας). Οι άνθρωποι έδωσαν αυτό το όνομα είτε θέλοντας να περιγράψουν μεταφορικά την ευρωστία αυτών των πλασμάτων, είτε για να περιγράψουν το χρώμα του δέρματος τους, το οποίο έμοιαζε με το χρώμα του χάλυβα.
Οι Αρορίτες (Παραωρίτες) καλικάτζαροι είναι αυτοί που βγαίνουν τα βράδια και κυνηγούν αυτούς που κυκλοφορούν πέρα της κανονικής ώρας, εξού και το ονομά τους.
Ο μεγάλος τους φόβος είναι ο… αγιασμός γι’αυτό και την ημέρα των Φώτων που αγιάζονται τα ύδατα εξαφανίζονται απο τον επάνω κόσμο.
● Την παραμονή των Χριστουγέννων τα χαράματα, μαζεύονται οι γυναίκες στη Μάνη και αρχίζουν να φτιάχνουν τις τηγανίδες (λαλάγγια). Μαζεύονται απο νωρίς γιατί εκείνες ώρες οι καλικάτζαροι κοιμούνται. Καμιά φορά όμως μυρίζουν την τσίκνα του λαδιού,ξυπνάνε και τρέχουν χοροπηδηχτά προς το χωριό. Εκεί σκορπάνε μέσα στα καντούνια του χωριού και όπου μυρίσουνε λάδι να καίει ή δούν καπνό να βγαίνει απο τις καλαμωτές και τα κεραμίδια, σκαρφαλώνουν αθόρυβα στη σκεπή και πάνε στην καμινάδα. Τότε βλέπουν τις τηγανίδες να χορεύουν μέσα στο τηγάνι και τις λιγουρεύονται. Επειδή όμως είναι ψηλά και δεν τις φτάνουνε, απο τον εκνευρισμό τους όλα μαζί κατουράνε μέσα στο τηγάνι. Τότε το λάδι αρχίζει να τσιτσιρίζει και να χύνεται και η φωτιά σβήνει. Oι καλικάτζαροι εξαφανίζονται...
Τη στάχτη που έχουν κατουρήσει δεν την χρησιμοποιούν στη μπουγάδα οι γυναίκες άλλα την παίρνουν και την σκορπάνε στα χωράφια για να διώξουνε τα υπόλοιπα αερικά και τελώνια που βρίσκονται στον απάνω κόσμο εκεινες τις ημέρες μέχρι των φώτων.
Το σπίτι στο οποίο έχουν κατουρήσει καλικάτζαροι θα υποφέρει όλο το χρόνο απο κακοτυχία.
Αυτό το δωδεκαήμερο γυναίκες και παιδιά ξεχύνονται και μαζεύουν ρίκια, χαμολιούς και αφάνες. Όταν φτάσουν στο σπίτι θα πάρουν τους χαμολιούς και θα τους σκορπίσουν μέσα στο σπίτι σε κάθε γωνιά και απάνω στο φούρνο. Θα χρησιμοποιήσουν τις αφάνες για να κλείσουν κάθε τρύπα στο σπίτι, ακόμα και στην κλειδαρότρυπα για να μην μπορούν να μπούν οι καλικάτζαροι μέσα. Τα ρίκια θα τα κάψουν στη φωτιά και μετά θα τα πάρουν και θα λιβανίσουν με αυτά όλο το σπίτι, για να ξορκίσουν τα καταραμένα τα Τσιλικρωτά.
Οι γρίες πρίν βγούν απο το σπίτι φροντίζουν να καλύψουν τις τρύπες των παπουτσιών τους για να είναι ασφαλής.
Ένα γνωστό τραγούδι για τους Καλικάτζαρους στη Μάνη που λέγεται μέχρι σήμερα:
-
Αρορίτες είμαστε,
αραρά γυρεύουμε
τηγανίδες θέλομε
τα παιδιά τα παίρνουμε
ή το (γ)κούρο ή τη (γ)κότα
ή θα σπάσαμε τη (μ)πόρτα.
-
Ποιοί είναι οι Καλικάτζαροι....
-Αρχηγός τους είναι ο Μαντρακούκος, που είναι κουτσός κι άγριος και ο πιο επικίνδυνος απ” όλη την ομάδα.
-Ακολουθεί ο Μαγάρας, με την τεράστια κοιλιά του, ο οποίος μαγαρίζει όλα τα φαγητά και τα γλυκά.
-Επίσης έρχεται ο Κωλοβελόνης, που είναι αδύνατος και σουβλερός σα μακαρόνι και περνά από κλειδαρότρυπες και χαραμάδες.
Άλλος είναι ο Κοψαχείλης με τεράστια κοφτερά δόντια, που κρέμονται από το στόμα του.
-Κανένας δεν μοιάζει με τον άλλο και έχει ο καθένας το κουσούρι του.
Οι καλικάντζαροι έχουν ονόματα σύμφωνα με τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά τους.
Συγκεκριμένα:
1) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΜΑΛΑΓΑΝΑΣ
Ο Μαλαγάνας θέλει πολύ προσοχή γιατί ξεγελάει τα παιδιά με γλυκόλογα και έτσι καταφέρνει να τους παίρνει τα γλυκά.
2) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΤΡΙΚΛΟΠΟΔΗΣ
Ο Τρικλοπόδης έχει χταποδίσιο χέρι που το χώνει παντού και σκουντουφλάνε πάνω του οι άνθρωποι. Του αρέσει πολύ να μπερδεύει τις κλωστές από το πλεχτό της γιαγιάς.
3) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΠΛΑΝΗΤΑΡΟΣ
Ο Πλανήταρος πλανεύει τους ανθρώπους γιατί μπορεί να μεταμορφώνεται σε ζώο ή σε κουβάρι.
4) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΜΑΛΑΠΕΡΔΑΣ
Του Μαλαπέρδα του αρέσει να κατουράει και στα φαγητά την ώρα που μαγειρεύονται. Γι’ αυτό όσες νοικοκυρές τον ξέρουν φροντίζουν να κλείνουν καλά το καπάκι της κατσαρόλας τους.
5) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΜΑΓΑΡΑΣ
Ο Μαγάρας έχει μια κοιλιά σαν τούμπανο και αφήνει βρομερά αέρια πάνω στα φαγητά των ανθρώπων.
6) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΜΑΝΤΡΑΚΟΥΚΟΣ
Αυτός ο αρχικαλικάντζαρος την ημέρα κρύβεται στις μάντρες και τη νύχτα βγαίνει και πειράζει τις γυναίκες που περπατούν στο δρόμο. Είναι κοντόχοντρος, τραγοπόδαρος, καραφλός, ασχημομούρης, πιο πολύ απ’ τους άλλους και πολύ επικίνδυνος.
7) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΚΑΤΑΧΑΝΑΣ
Ο Καταχανάς τρώει διαρκώς και τα πάντα. Ρεύεται και βρομάει απαίσια.
8) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΠΕΡΙΔΡΟΜΟΣ
Ο Περίδρομος είναι ο άλλος φαταούλας της παρέας.
9) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΚΟΥΛΟΧΕΡΗΣ
Ο Κουλοχέρης είναι σαραβαλιασμένος, μ’ ένα χέρι κοντό κι ένα μακρύ, κι όλο μπερδεύεται και πέφτει κάτω.
10) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΠΑΡΩΡΙΤΗΣ
Ο Παρωρίτης έχει μύτη σαν προβοσκίδα και πολύ μαλακή. Εμφανίζεται λίγη ώρα πριν λαλήσει ο πετεινός, αξημέρωτα κι έχει μανία να παίρνει τις φωνές των ανθρώπων.
11) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΓΟΥΡΛΟΣ
Ο Γουρλός έχει τα μάτια του τεράστια σαν αυγά και πεταμένα έξω. Φυσικά δεν του ξεφεύγει τίποτα.
12) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΚΟΨΟΜΕΣΙΤΗΣ
Ο Κοψομεσίτης είναι κουτσός κα καμπούρης και πιο πολύ απ’ όλους τους άλλους καλικάντζαρους του αρέσουν οι τηγανίτες με το μέλι.
13) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΣΤΑΒΟΛΑΙΜΗΣ
Το χαρακτηριστικό του Στραβολαίμη είναι ότι στριφογυρνάει διαρκώς σα σβούρα το κεφάλι του.
14) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΚΟΨΑΧΕΙΛΗΣ
Του Κοψαχείλη τα δόντια είναι τεράστια και κρέμονται έξω από τα χείλη του. Του αρέσει να κοροϊδεύει τους παπάδες και γι αυτό φορά συνήθως ένα ψεύτικο καλυμμαύκι.
15) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΚΩΛΟΒΕΛΟΝΗΣ
Ο Κωλοβελόνης είναι μακρύς σαν μακαρόνι κι έτσι μπορεί εύκολα να περνάει από τις κλειδαρότρυπες κι από τις τρύπες του κόσκινου. Είναι ιδιαίτερα σβέλτος και γρήγορος στις κινήσεις του. Λένε πως ίσως ο Κωλοβελόνης να έχει ουρά που καταλήγει σε βέλος.
16) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΒΑΤΡΑΚΟΥΚΟΣ
Ο Βατρακούκος είναι θεόρατος και ολόιδιος βάτραχος.
17) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΚΑΤΣΙΚΟΠΟΔΑΡΟΣ
Η μεγαλειότητά του είναι φαλακρός και κασιδιάρης κι έχει ένα κατσικίσιο ποδάρι . Είναι κακορίζικος, ελεεινός και γρουσούζης. Όπου βάλει το κατσικίσιο του ποδάρι φέρνει καταστροφή.
18) ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ ΠΑΓΑΝΟΣ
Η αφεντιά του είναι κουτσός. Λένε μάλιστα πως τον κούτσανε μια κλωτσιά από το γαϊδούρι της Μάρως, μιας χωριατοπούλας που την κυνηγούσε κάποτε ο Παγανός για να την κάνει γυναίκα του, αλλά αυτή κρύφτηκε στα σακιά με το αλεύρι που είχε φορτωμένα στο γαϊδούρι της και κατάφερε να του ξεφύγει. Ο Παγανός έτρεξε μανιασμένος κοντά στο γαϊδούρι και την έψαχνε. Το ζωντανό τότε τρόμαξε τόσο πολύ που άρχισε να κλωτσάει. Μια δυνατή φαίνεται πως έφαγε ο Παγανός και σακατεύτηκε. Ο Παγανός λατρεύει τη στάχτη και γι’ αυτό τρυπώνει από τις καμινάδες. Φοβάται όμως πιο πολύ απ’ όλους τους Καλικάντζαρους τη φωτιά και γι’ αυτό οι νοικοκύρηδες φροντίζουν να μη σβήσει κατά τη διάρκεια του δωδεκαήμερου. Ρίχνουν μάλιστα και αλάτι που κάνει θόρυβο όταν πέσει στη φωτιά, για να τον τρομάξουν ακόμα περισσότερο.
Τα… τρολ
Μορφές σαν αυτές των καλικαντζάρων υπάρχουν σε όλους σχεδόν τους λαούς του κόσμου. Πιο γνωστά είναι τα Νορβηγικά τρολ.
Όπως τα τρομακτικά όντα της Νορβηγικής μυθολογίας που πολλές φορές χαρακτηρίζονται και ως ανθρωποφάγα.
(Τα τελευταία χρόνια ο όρος τρολ χρησιμοποιείται για τους χρήστες του διαδικτύου, που όπως οι καλικάντζαροι, μπαίνουν σε ένα θέμα, μια συζήτηση, μια άποψη για να την καταστρέψουν προσβάλλοντας με κάθε τρόπο τον συντάκτη της).
Έρχονται την παραμονή των Χριστουγέννων και …ζουν ανάμεσά μας 12 ημέρες: απο την Παραμονή των Χριστουγέννων και φεύγουν των Φώτων….
