Ο σκαντζόχοιρος (Erinaceus concolor).

Ο σκαντζόχοιρος, (Erinaceus concolor), ένα πολύ συνηθισμένο είδος στη χώρα μας, είναι παμφάγος, αλλά τρέφεται κυρίως με έντομα και τον συναντούμε τους ανοιξιάτικους και καλοκαιρινούς μήνες, σε αραιά δάση με χαμηλή βλάστηση, σε χωράφια, κήπους και αγρούς.

Δραστηριοποιείται κυρίως τη νύχτα και το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας κοιμάται κάτω από σωρούς φύλλων ή σε μια τρύπα στο έδαφος και το χειμώνα, ανάλογα με τη θερμοκρασία και την αφθονία της τροφής, μπορεί να πέσει σε χειμερία νάρκη. Την περίοδο όμως που πέφτει σε χειμερία νάρκη δεν χάνει ποτέ ολοκληρωτικά την επαφή του με τον έξω κόσμο και αντιλαμβάνεται κάθε ήχο που ακούγεται κοντά του, κάνοντας ανεπαίσθητες κινήσεις.

Το κύριο, χαρακτηριστικό γνώρισμα του σκαντζόχοιρου είναι τα χιλιάδες αγκάθια που καλύπτουν το πάνω μέρος του σώματός του και τον προστατεύουν από τους εχθρούς του.

Τα αγκάθια του σκαντζόχοιρου, αρχικά είναι μικρά και απαλά, αλλά μετά το πρώτο έτος, με την προσθήκη κερατίνης, αντικαθίστανται συνεχώς με μεγαλύτερα και σκληρότερα και έχουν μήκος περίπου δύο εκατοστά.

Για να προστατευτεί από πιθανό εισβολέα, μπορεί να τυλιχτεί σε μια σφιχτή μπαλίτσα, με τη βοήθεια υποδόριων μυών που κάνουν τα αγκάθια του να πεταχτούν προς τα έξω ή ακόμα και να επιτεθεί στον εισβολέα, τρυπώντας τον με τα αγκάθια του και ν' αφήσει τη μέθοδο της μπαλίτσας ως τελευταία λύση. Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση να το βάλει στα πόδια και να προσπαθήσει να διαφύγει τρέχοντας!

Η αναπαραγωγή του σκαντζόχοιρου γίνεται την άνοιξη και η κύηση διαρκεί 40-58 ημέρες. Το θηλυκό, γεννά στην αρχή του καλοκαιριού, από τρία έως έξι μικρά που ζυγίζουν λιγότερο από 30 γραμμάρια το καθένα και έχουν μέγεθος 6 εκατοστά.

Τα μικρά σκαντζοχοιράκια θηλάζουν για ένα μήνα περίπου και στη συνέχεια η μητέρα τους τα εκπαιδεύει να αναζητούν μόνα τους την τροφή τους.

Σε φυσιολογικές συνθήκες μπορεί να ζήσει από τέσσερα έως δεκάξι χρόνια αν και δεν είναι ασυνήθιστο ο αρσενικός σκαντζόχοιρος να σκοτώνει τα νεογέννητα αρσενικά.

Ο σκαντζόχοιρος, κινδυνεύει από ασθένειες που είναι κοινές στους σκαντζόχοιρους, όπως καρκίνος, ασθένειες του ήπατος, καρδιαγγειακές ασθένειες, και σύνδρομο του τρεμουλιαστού σκαντζόχοιρου.

Ο μεγαλύτερος όμως εχθρός του σκαντζόχοιρου είναι τα αυτοκίνητα που πολλές φορές τον πατούν ενώ εκείνος προσπαθεί να διασχίσει το δρόμο και τα εντομοκτόνα. Οι σκαντζόχοιροι που τρώνε έντομα γεμάτα εντομοκτόνο παρουσιάζουν πεπτικά προβλήματα και τελικά πεθαίνουν.

Η Δευτέρα της Λαμπρής στη Μάνη.

 Η ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΗΣ ΛΑΜΠΡΗΣ ΣΤΗ ΜΑΝΗ

«Η ΜΕΡΑ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ»!

Από την αδιατίμητη κληρονομιά του Τόπου μας...

Τα ήθη και έθιμα της Λαμπρής στη Μάνη, τόσο κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Eβδομάδας όπως επίσης και την ημέρα του Πάσχα, δεν εμφανίζουν ιδιαίτερες διαφορές συγκριτικά με την υπόλοιπη Ελλάδα.

Η θρησκευτικότητα με τη νηστεία και την κατάνυξη των αγίων αυτών ημερών συνδέεται αρμονικά με τις παραδόσεις και τα έθιμα του τόπου μας. Η ιδιαίτερη πατρίδα μας, στην καλύτερή της εποχή, την Άνοιξη, με τα χρώματα, τα αρώματά της, τα αγριολούλουδα, τις φασκομηλιές, τους ανθισμένους ασπαλαθρούς, μαγεύει ντόπιους και ξένους επισκέπτες. Σε αυτό το ανοιξιάτικο τοπίο και σκηνικό την Μ. Εβδομάδα οι νοικοκυρές προγραμματίζουν τις δουλειές τους, για να τις προλάβουν όλες. Από την Μεγάλη Πέμπτη ξεκινούν να ζυμώνουν λαμπριάτικες κουλούρες με κόκκινα αυγά στολισμένες ανάλογα με την καλαισθησία της νοικοκυράς, για την οικογένειά τους, τα βαφτιστήρια , τους συγγενείς, τους φίλους και φυσικά για τους νεκρούς τους τη Δευτέρα του Πάσχα. Τα δοξάρια (τοξάρια, κουλούρια αγοριών) και τα σπάνια κουλουράκια του προζυμιού, ιδιαίτερα κοπιαστικά και νόστιμα.

Το Μ. Σάββατο, όταν ο παπάς σηκώσει Ανάσταση θα σειστεί ο τόπος από αυτοσχέδια βαρελότα και κρότους, αποτρεπτικά βλαπτικών ενεργειών, κατά τη λαϊκή αντίληψη. Γνωστή, η προσφιλής συνήθεια των Μανιατών να εκφράζουν τη χαρά τους με πυροβολισμούς σε σημαντικά γεγονότα της ζωής τους. Το βράδυ της Αναστάσεως θα απολαύσουν τη μαγειρίτσα. Στο τραπέζι της Λαμπρής θα μαζευτούν όλοι σαν σε μυσταγωγία, "με παιδία και εγγόνια", με φίλους, συμπεθέρους, ακόμη και περαστικούς, για να απολαύσουν τα ξεχωριστά, πασχαλινά τους εδέσματα, τα οποία με πολύ μεράκι ετοίμασαν…

Οι ευχές ΧΡIΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ είναι ο καθημερινός χαιρετισμός για εύλογο χρονικό διάστημα, στη γιορτή της αγάπης, τα αστεία και τα πειράγματα δίνουν και παίρνουν, άλλες φορές ακολουθεί γλέντι με τραγούδι και χορό συμπληρώνοντας την ψυχική ευφορία. Οι παλιοί Mανιάτες απορροφημένοι από τις έγνοιες και τα βάσανα της σκληρής καθημερινής ζωής τους, πολύτεκνοι οι περισσότεροι βρίσκουν μια ευκαιρία να απολαύσουν τους καρπούς τους, να φάνε, να πιούνε, να χαρούν, καθώς η βιοπάλη δεν επιτρέπει τέτοιου είδους διαλείμματα. Λες και αυτοί οι άνθρωποι ζουν για να αγωνίζονται... Σημειωτέον ότι ακόμη και το κρέας ήταν παλιά, ένα είδος πολυτελείας για τη μανιάτικη φαμελιά, διασώζεται δε, και η παροιμιώδης περιπαιχτική φράση: "Χριστού - Λαμπρή το κρέας το βαρεθήκαμε"!!

Το κατσικάκι με μάραθο ένα ιδιαίτερο πασχαλινό πιάτο δεσπόζει στο μανιάτικο τραπέζι… Οι μοναδικές γαλατόπιτες με ντόπιο γάλα που αφθονεί την άνοιξη, είναι το γλύκισμα των ημερών. Σήμερα, διατίθενται στους φούρνους της περιοχής, έχουν αγαπηθεί πολύ από τους επισκέπτες και γίνονται ανάρπαστες όλον τον χρόνο.

Θα αναφερθούμε, στη συνέχεια, στη Δευτέρα της Λαμπρής, την οποία ονομάζουμε και μέρα του Σταυρού ή των νεκρών.

Κατά την ημέρα αυτή, τηρείται ένα ξεχωριστό μανιάτικο έθιμο που οι ρίζες του βρίσκονται στα βάθη των αιώνων, στα αρχαία ελληνικά ταφικά έθιμα, όταν τιμούσαν τους ήρωες νεκρούς τους με ευσέβεια και ξεχωριστές τιμές. Πριν αναφερθούμε αναλυτικά στο ιστορικό πλαίσιο της παραδόσεως αξίζει να σημειωθεί ότι ανάλογο έθιμο - λιτανεία με επικεφαλής την πρώτη σημαία των αποίκων του 1675 από το Οίτυλο, την εικόνα της Παναγίας, παρατηρείται στο μακρινό Καργκέζε της Κορσικής από απογόνους Mανιατών Οιτυλιωτών με συνοδεία οπλοφόρων που πυροβολούν ακατάπαυστα στους δρόμους του Καργκέζε. Το γεγονός προκαλεί το ενδιαφέρον επισκεπτών από όλη την Κορσική και τη Γαλλία.

Ο αείμνηστος καθηγητής Πανεπιστημίου Κουκουλομμάτης Δημήτριος σε άρθρο του το 1961, αναφέρεται στη Δευτέρα του Πάσχα στην Πάνιτσα (Μυρσίνη), στο περιοδικό Λαογραφία. Γράφει ο καθηγητής: "στην Πάνιτσα συμβαίνουν τα εξής παράδοξα, που δε συμβαίνουν σε κανένα άλλο μέρος της Ελλάδος: Μετά τη θεία λειτουργία, την οποία παρακολουθούν και οι πενθούντες, διότι είναι μέρα αφιερωμένη στους νεκρούς, όλο το εκκλησίασμα θα ακολουθήσει τον ιερέα, το σταυρό, θα γίνει περιφορά του σταυρού σε όλο το χωριό, στάση σε κάθε σπίτι, όπου θα γίνουν δεήσεις-παραστάσημα. Όλοι μαζί θα καταλήξουν στο κοιμητήριο, αλλά ο καθένας θα βρεθεί στο μνήμα των συγγενών του, πάνω στο οποίο έχει εναποθέσει κουλούρες και αυγά".

Ένα έθιμο άγνωστο στην άλλη Λακωνία είναι η περιφορά του Σταυρού στα χωριά της Ανατολικής Μάνης, κατά τη Δευτέρα του Πάσχα. Μετά τη Θεία Λειτουργία οι παπάδες των χωριών ντυμένοι τα άμφιά τους και ακολουθούμενοι από το εκκλησίασμα περιφέρουν το Σταυρό τον οποίο κρατά ο τελευταίος λυπημένος του χωριού ή ένα άπορο παιδί (σύμφωνα με την προφορική μαρτυρία του Γ. Πατσουράκου) ψάλλοντες το "δόξα τη αγία Αναστάσει Σου Κύριε" και άλλα αναστάσιμα τροπάρια. Η θρησκευτική πομπή περνάει τους συνοικισμούς των χωριών και καταλήγει στο κοιμητήριο.

Εκεί πάνω στους τάφους, περιποιημένους (λόγω της ημέρας) οι συγγενείς των νεκρών έχουν εναποθέσει αυγά για τους νεκρούς, προσφέρουν δε και κουλούρες ειδικά φτιαγμένες για την τελετή. Οι επίτροποι της Εκκλησίας περισυλλέγουν από τους τάφους τα αυγά και τις κουλούρες. Μέρος από τα προσφερόμενα παίρνει ο παπάς, αλλά το μεγαλύτερο μέρος θα δοθεί με σχετική δημοπρασία. Οι ντελάληδες ή κήρυκες ή δημοπράτες μορφές γνωστές και μοναδικές σε κάθε τόπο και χωριό, αναλαμβάνουν τη δημοπρασία. Δημιουργούν ευχάριστο κλίμα και μηχανεύονται με μαεστρία τη διαφήμιση των προσφορών, κολακεύοντας άλλες φορές τους υποψήφιους αγοραστές, για να καταλήξουν σ' αυτούς που θα προσφέρουν τα μεγαλύτερα ποσά. Τα χρήματα αυτά είναι έσοδα της εκκλησίας και διατίθενται για την συντήρησή της και γενικά για την κάλυψη των αναγκών της.

Ενδιαφέρουσα είναι η αρχή του θρησκευτικού εθίμου, που συνδέεται με σημαντικό ιστορικό γεγονός. Αρχές της άνοιξης του 1780 ο πασάς του Μοριά συνεννοημένος με τον στόλαρχο Γαζή Χασάν κάλεσε τον Έξαρχο Γρηγοράκη στην Τρίπολη να μιλήσουν για θέματα της Μάνης. Ο Έξαρχος πήγε και έτυχε καλής υποδοχής. Έπειτα όμως από δύο ημέρες βρέθηκε κρεμασμένος μαζί με τους ανθρώπους που τον συνόδευαν. Η θανάτωση του Έξαρχου έγινε 40 ημέρες προ του Πάσχα και είχε σκοπό να εξουδετερώσει πιθανή βοήθεια των Γρηγοράκηδων προς τον Παναγιώταρο Βενετσανάκη τον οποίο είχε σχέδιο να χτυπήσει ο καπετάν πασάς. Το σχέδιο αυτό άλλωστε και το εξετέλεσε και εξόντωσε τον Παναγιώταρο και τους Κολοκοτρωναίους που ζούσαν κοντά του.

Τη Δευτέρα του Πάσχα οι προσηλιακοί Μανιάτες φίλοι των Γρηγοράκηδων πήγανε στο σπίτι του Έξαρχου, για να πάρουν μέρος στο κλάμα (στο θρήνο) που γίνεται στις σαράντα μέρες μετά το θάνατο.

Κατά τη διάρκεια του Θρήνου η μητέρα του Έξαρχου στρεφόμενη στους εξαγριωμένους από τα μοιρολόγια Μανιάτες τους είπε: "Ο Έξαρχος δε θέει κλάματα άλλα θέλει" και έδειξε το παρακείμενο κάστρο του Πασαβά. Αυτοί αντιλήφθησαν τι τους ζητούσε. Βάλανε μπροστά τους παρευρισκόμενους παπάδες με τα άμφιά τους μαζί το Σταυρό και τα εξαπτέρυγα και ψάλλοντες "δόξα τη αγία Αναστάσει Σου" πλησίασαν το Κάστρο. Οι Τούρκοι νόμισαν ότι πρόκειται για θρησκευτική γιορτή και δεν πήρανε μέτρα έτσι πλησιάσανε το κάστρο οι Μανιάτες, κατάφεραν να το πατήσουν και μ' αυτά που ακολουθήσανε πήρανε το αίμα του Έξαρχου πίσω. Ο Έξαρχος δικιώθηκε και από τότε τα σύνορα της Μάνης μεταφερθήκανε από τον Πασαβά στα Τρίνησα.

«Με χίλια τούρκικα κορμιά, τον δίκιωσε η μανιατουριά»!

Σε ανάμνηση του γεγονότος αυτού καθιερώθηκε στα χωριά της Ανατολικής Μάνης η περιφορά του Σταυρού κατά τη Δευτέρα του Πάσχα, έθιμο που επιβιώνει και στις μέρες μας.

Γεωργία Π. Δημακόγιαννη - Πατσουράκου, φιλόλογος

Από το περιοδικό ΑΔΟΥΛΩΤΗ ΜΑΝΗ

Στολισμός Επιταφίου στις Πιόντες την Μεγάλη Παρασκευή 18/04/2025.

Στολισμός του Επιταφίου στις Πιόντες την Μεγάλη Παρασκευή 18/04/2025 - Υλικό από Αρχοντούλα Τζεφεράκου.

Τα Πασχαλινά έθιμα της Μάνης.

Το Πάσχα στη Μάνη είναι μία μοναδική εμπειρία όπου ο επισκέπτης μπορεί να παρακολουθήσει παραδοσιακά έθιμα και και παραδόσεις που συνδέουν το χθες με το σήμερα, σε μία ατμόσφαιρα βαθιάς κατάνυξης.

Από την Μεγάλη Πέμπτη, οι νοικοκυρές του σπιτιού ζυμώνουν με «επτάζυμο ζυμάρι» από μία λαμπριάτικη κουλούρα για το κάθε άτομο του σπιτιού, τα βαφτιστήρια, τους συγγενείς και φίλους, ακόμη και για αυτούς που λείπουν στα ξένα, ενώ ετοιμάζουν και την παραδοσιακή γαλατόπιτα (το απόλυτο γλυκό για το γιορτινό τραπέζι). Στα χωριά, μαζεύουν τα αυγά που πρόκειται να βάψουν από τη Μεγάλη Σαρακοστή (που τότε δεν τα τρώνε γιατί νηστεύουν). Μάλιστα, τα παλαιότερα χρόνια, πριν τα βάψουν, τα πήγαιναν στην εκκλησία για να τα ευλογήσει ο παπάς. Επίσης, την Μεγάλη Πέμπτη παραχώνουν στη γη ένα αυγό και το βγάζουν την Κυριακή. Αναλόγως των σχημάτων των κηλίδων που έχουν σχηματισθεί επάνω στο τσόφλι, οι εμπειρικοί προλέγουν τα μέλλοντα.

Ένα ακόμη χαρακτηριστικό έθιμο των κατοίκων της Μάνης είναι το ψήσιμο του αρνιού στη σούβλα, την ημέρα της Λαμπρής. Από νωρίς το πρωί, οι νοικοκυραίοι ανάβουν έξω από το σπίτι τη φωτιά με κληματόβεργες (για περισσότερη νοστιμιά) ενώ δίπλα ετοιμάζεται το κοκορέτσι και τα γλυκάδια που θα συνοδεύσουν το κρασί. Για να είναι καλό το αρνί (το «λαμπρινό») τρέφουν μία ξεχωριστή προβατίνα, τη «μανάρα».  Το αρνί αυτό το αφήνουν να πιει πολύ γάλα από τη μάνα του για να γίνει παχύ και νόστιμο και τη Μεγάλη Πέμπτη το στολίζουν με μία κόκκινη κορδέλα στο λαιμό ή το σημαδεύουν στη ράχη με κόκκινη βαφή για να ξεχωρίζει.

Την Δευτέρα της Λαμπρής (γνωστή κι ως ημέρα του Σταυρού ή των νεκρών) σε πολλά χωριά της Μάνης τηρείται, μέχρι και τις ημέρες μας, το έθιμο της Λιτανείας. Οι ρίζες του εθίμου αυτού χάνονται στα βάθη των αιώνων, όταν κατά τα αρχαία χρόνια τιμούσαν τους ήρωες νεκρούς τους με ευσέβεια. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως  ανάλογο έθιμο, με επικεφαλής την πρώτη σημαία των αποίκων του 1675 από το Οίτυλο, παρατηρείται στο χωριό Καργκέζε (Carghjese) της Κορσικής από απογόνους Μανιατών, με συνοδεία οπλοφόρων που πυροβολούν στους δρόμους. Το πρωί ξεκινά ο ιερέας από την εκκλησία και τον ακολουθούν οι πιστοί που κάνουν τον γύρο του χωριού ψέλνοντας αναστάσιμα τροπάρια και παρακλήσεις. Η πομπή καταλήγει στο κοιμητήριο όπου τους περιμένουν καρτερικά οι συγγενείς των νεκρών. Επάνω στα ανθοστολισμένα μνήματα, είναι τοποθετημένα το θυμιατήρι, πασχαλιάτικα κουλούρια και αυγά, ενώ στους τάφους των νεκρών που έφυγαν από τη ζωή λίγο πριν το Πάσχα, υπάρχουν τα «δοξάρια»- κουλούρια σε μέγεθος μεγάλου χωριάτικου ψωμιού. Στη συνέχεια, ο ιερέας περισυλλέγει από τους τάφους τα κουλούρια και τα αυγά, τα οποία αργότερα δίνονται στον κόσμο με την μορφή δημοπρασίας. Τα χρήματα που συγκεντρώνονται διατίθενται για τις ανάγκες της εκκλησίας.